Wat is het doel van kerkelijk of christelijk jeugdwerk? Als je deze vraag stelt aan tien jeugdwerkers of aan tien voorgangers of aan tien jongeren: je krijgt vermoedelijk tien verschillende antwoorden. Hoewel je overeenkomsten zal ontdekken in de antwoorden, zal ieder antwoord een eigen accent kennen. Zomaar wat voorbeelden: in kerkelijk jeugdwerk draait het om het ontwikkelen van geloof. Het gaat in het christelijk jongerenwerk om het ontdekken van eigenwaarde. Het gaat erom dat jongeren liefde en geborgenheid ervaren. Het gaat uiteindelijk om de navolging van Christus.
Achter al deze antwoorden kunnen beelden over christelijke volwassenheid schuil gaan. Wat betekent het om als christen je te ontwikkelen naar een volwassen ‘status’? Ook het antwoord op die vraag kent vele verschillende antwoorden. Deze brede waaier aan beelden over doelstellingen en volwassenheidsidelan kom je niet alleen tegen in praktijken van jongerenwerk maar ook in de youth ministry onderzoeksliteratuur. Om daar wat meer zicht op te krijgen, en orde te scheppen, voerde ik een literatuurreview uit: een onderzoek naar wetenschappelijke studies die tussen 1996 en 2021 in peer-reviewed tijdschriften verschenen en raken aan het thema doelen van kerkelijk of christelijk jongerenwerk.
De uitkomsten van de reviewstudie zal ik binnenkort op een conferentie van de International Association for the Study of Youth Ministry in Atlanta (V.S.) presenteren. In deze blog lees je alvast een samenvatting.
Conclusie één: je vindt een enorme variëteit aan doelen van kerkelijk/christelijk jongerenwerk en/of een enorme variëteit aan hoe deze doelen worden verwoord.
Conclusie twee: de doelen kunnen globaal in drie categorieën worden ingedeeld: (a) doelen in het domein van spirituele ontwikkeling, (b) doelen in het domein van persoonlijke ontwikkeling en (c) doelen in het domein van sociale ontwikkeling. Doelen met betrekking tot spirituele ontwkkeling hebben te maken met bijvoorbeeld: ontwikkeling van geloof; vorming van identiteit (“in Christus zijn), op Christus gaan lijken; discipelschap; en het doormaken van spirituele groei. Doelen met betrekking tot persoonlijke ontwikkeling hebben te maken met zaken als ontwikkelen van zelfbewustzijn, reflexiviteit en het ontwikkelen van moreel en ethisch denken. Het domein van sociale ontwikkeling heeft betrekking op doelen die gaan over het ervaren van verbondenheid, het ontwikkelen van vertrouwen in de ander, het vermogen om te zorgen, sociale rechtvaardigheid en verzoening.
Conclusie drie: voor alle (categorieën) doelen geldt dat zij op twee manieren gericht kunnen zijn. De meest voorkomende gerichtheid die je in de literatuur aantreft is die van jongerenwerk dat bijdraagt aan de individuele ontwikkeling van individuele jonge mensen. Veel minder vaak zien we in de literatuur bereflecteerd dat doelen gericht kunnen zijn op de communale of gemeenschapsontwikkeling van de kerk of de geloofsgemeenschap.
Conclusie vier: we zien twee benaderingen van hoe het domein van spirituele ontwikkeling in verband staat tot de domeinen van persoonlijke ontwikkeling en sociale ontwikkeling. Door sommige auteurs wordt spirituele ontwikkeling als domein naast die van persoonlijke en sociale ontwikkeling geplaatst. Spirituele ontwikkeling onderscheidt zich van de andere domeinen doordat het is geworteld in een religieuze bron: een geloof in God of het transcendente. In deze benadering is het domein van spirituele ontwikkeling nevengeschikt aan andere domeinen van ontwikkeling (persoonlijke en sociale ontwikkeling) en alle samen vormen ze het geheel van menselijke ontwikkeling. Andere auteurs kiezen voor een tweede benadering waarbij spirituele ontwikkeling als een alles bepalende dimensie van menselijke ontwikkeling wordt opgevat. In deze benadering moeten doelen op het gebied van spirituele ontwikkeling holistisch worden begrepen. Deze holistische benadering heeft twee consequenties: spirituele ontwikkeling is in wezen de kern of het meest sturende onderdeel van menselijke ontwikkeling; en spirituele ontwikkeling omvat of kleurt de ontwikkeling in de andere domeinen van persoonlijke ontwikkeling en sociale ontwikkeling.
De uitkomsten van deze reviewstudie reopt een aantal vragen voor verder onderzoek op. Bijvoorbeeld: welke volwassenheidsidealen of concrete doelstellingen komen meer en minder voor in praktijken van kerkelijk/christelijk jeugdwerk en hoe kan diversiteit op dit punt worden verklaard? Op welke wijze hebben bijvoorbeeld theologische overwegingen daarin een rol; en/of welke andere factoren zijn bepalend? Een ander voorbeeld: is in de praktijk vast te stellen (en zo ja, hoe) of doelen op het gebied van spirituele ontwikkeling of groei worden bereikt? Welke betekenis kan dat hebben voor onderzoek naar de werking en effectiviteit van diverse vormen van kerkelijk/christelijk jongerenwerk en het ontwikkelen van onderzoekstinstrumenten daarvoor?
Prof. Dr. Jos de Kock
Hoogleraar Praktische Theologie, ETF Leuven.
Jos de Kock 
Geef een reactie