Theologie temidden van kwetsbaarheid en onrecht

21 september 2020 door Geef een reactie

 

Bij de Opening Academiejaar 2020-2021 Evangelische Theologische Faculteit Leuven op 21 september 2020

Prof. Dr. A. (Jos) de Kock

Rector.

De Evangelische Theologische Faculteit Leuven vangt vandaag haar werk aan in een nieuw academiejaar. Wij zien er naar uit, wij hebben er veel zin in. Tegelijkertijd voelen we de moeheid nog zitten van een intensieve tweede helft van het vorige academiejaar. Intensief, vanwege de vele aanpassingen die we van elkaar hebben gevraagd als gevolg van alle coronamaatregelen. Wij zijn bijzonder blij dat we vanaf vandaag vrijwel al ons onderwijs weer fysiek hier in ons gebouw van de ETF Leuven kunnen laten doorgaan. En mochten verstrengde maatregelen daarom vragen, staan we klaar om ons onderwijs daarop aan te passen.

Wij voelen de moeheid nog zitten. Niet alleen wij, ook vele andere onderwijsinstellingen zullen dit jaar op zoek gaan naar momenten van even bijkomen; de rust willen herwinnen. Maar als we dat doen moeten we de ogen niet sluiten voor de moeheid van anderen. Ik hecht eraan vanaf deze plek en op dit moment twee ‘anderen’ onder de aandacht te brengen.

Om te beginnen: de ‘ander’ die het kind is in onze eigen samenleving. De covid-19 pandemie heeft geleid tot vele zieken, veelal onder de kwetsbaarsten in onze samenleving; grote aantallen mensen zijn overleden als gevolg van het virus. Coronamaatregelen die ons moeten beschermen hebben echter ook geleid tot moeheid onder jonge mensen in onze samenleving. Wat werd kinderen en tieners allemaal wel niet afgenomen in de afgelopen maanden: structuur op school, gezelligheid in de ontmoeting met vrienden, sporttrainingen- en wedstrijden, gezonde afstand tot ouders, verjaardagsfeestjes, uitstapjes. De spanning, de saaiheid, de onzekerheid, de onberekenbaarheid: vermoeid werden zij er van. En in het ergste geval was het niet veilig meer, waar het wel veilig zou moeten zijn. Samen met ouders staan onderwijsinstellingen vandaag voor de grote uitdaging om er weer “te zijn” voor kinderen, voor tieners, voor jongeren.  Ik wens onze samenleving een jaar toe waarbij kinderen en jongeren de ruimte en de veiligheid weer ervaren om er te zijn, om ‘er uit’ te zijn.

En dan: De ‘ander’ die het kind is op de vlucht. Een kind met een bestaan van niks in een vluchtelingenkamp. En dan: een grote brand. Tijdens het vluchten, weer op de vlucht. Je leven niet zeker, door een onveilig land, en weer niet zeker door het vuur. En dan aan het einde van een lange dag: vermoeid gaan slapen. Op de harde, kille grond. In het ergste geval zonder eten. Wat is dit kind allemaal al niet afgenomen? Als het zijn ogen opent: wat is er dan nog om naar te kijken? Wat is er dan nog om naar uit te kijken? Waar kan het op terugkijken?

De ETF Leuven is een academische instelling voor theologisch onderwijs en onderzoek. Wat is de betekenis van zo’n instelling in de wereld van vandaag? Een global village die vermoeid gebukt gaat onder een covid-19 pandemie; een wereld die gebukt gaat onder onrecht die kinderen maakt tot vluchtelingen die hun bestaan niet zeker zijn. Waar is een theologische opleiding dan goed voor? Met de ogen kijken naar die twee ‘anderen’ roept wezenlijke bestaansvragen wakker.

Wij zijn niet in de eerste plaats een gemeenschap van theologen, academici, docenten en studenten. Wij zijn in de eerste plaats een gemeenschap van mensen. En als mensen voor Gods aangezicht zijn we geroepen om het goede te doen. Wij moeten elkaar voldoende ruimte geven om de kwetsbaren te kunnen dienen: de jonge mensen dichtbij ons die zoeken naar rust en veiligheid én de kinderen verder weg die in hun vlucht op de vlucht zijn. Onze ogen moeten daarvoor open blijven en onze handen beschikbaar.

En zo, met de ogen open naar de ander en dienend aanwezig, zijn wij ook theoloog. En wat is dan de betekenis van theologen in de wereld van vandaag? Wij willen zoeken naar wijsheid. In het bijbelboek Spreuken wordt duidelijk dat aan wijsheid de eerbiedige gehoorzaamheid aan God ten grondslag ligt. En in datzelfde bijbelboek lezen we dat dat een zoektocht is. De wijsheid moet gezocht worden als zilver, als verborgen schatten. Theologen zijn ook zoekers. Zij zoeken wijsheid in het luisteren naar de Schrift en in het handelend aanwezig zijn in de dagelijkse werkelijkheid. Tastend naar wijsheid in een pendel van luisteren en kijken, horen en handelen. Theologie mag en moet ook gaan over de vraag: wat is wijsheid bij de aanblik van vemoeide kinderen in de knel, bij de aanblik van kinderen op de vlucht? 

Wij voelen de moeheid soms zitten. Daar moeten we de ogen niet voor sluiten. Maar we sluiten ook de ogen niet voor de ander. We beseffen dan dat we bevoorrecht, gezegend zijn om in deze tijd theologische faculteit te kunnen zijn. Daarom ben ik verheugd en dankbaar om dit nieuwe academiejaar te beginnen. En ik roep ons allen op om elke dag opnieuw in de ogen van de ‘ander’ te kijken. Om om te zien naar wat kwetsbaar is. Om metterdaad te dienen. En van daaruit als theologen te blijven zoeken naar wijsheid.

Filed Under: ETF, kerk, onderwijs, opvoeding, predikantsopleiding

Actief aarzelen: een gesprek over kerk, theologie en praktische theologie.

16 juni 2020 door Geef een reactie

Op de website van het Kerkenraden Steunpunt zijn twee podcasts geplaatst waarin Klaas Quist met mij in gesprek is over kerk, theologie en de praktische theologie. Een gesprek over actief aarzelen.

Via deze link zijn de podcasts te beluisteren: 

Filed Under: ETF, godsdienstpedagogiek, kerk, praktische theologie, predikantsopleiding

Juist nu theologie?

18 april 2020 door Geef een reactie

Onderstaande bijdrage verscheen in het Nederlands Dagblad van 18 april 2020

Deze corona tijd lijkt voor veel kerken een “juist nu” tijd te moeten zijn: “Juist nu moeten we er als kerk voor kwetsbare mensen zijn”, “juist nu moeten we onze boodschap van hoop laten klinken”. Er is wel een enkel praktisch probleem dat om een oplossing vraagt. Hoe maak je werkelijk contact met mensen als je door thuisisolatie onbereikbaar voor elkaar bent? 

Theologen volgen met meer dan gemiddelde belangstelling de wijze waarop kerken omgaan met de uitdagingen die de corona crisis met zich meebrengt. Tegelijkertijd worden zij zelf ook geconfronteerd met vragen die de crisis aan hun eigen vakgebied stelt. Dat geldt ook voor mij. Het is nog maar een half jaar geleden dat ik bij gelegenheid van de Opening Academisch Jaar aan de ETF Leuven als praktisch theoloog en godsdienstpedagoog het belang uiteenzette van ontmoetingsleren. Ontmoetingsleren, zo betoogde ik, is theologisch en pedagogisch van belang voor (a) de theologische faculteit (b) de praktische theologie (c) levensbeschouwelijk onderwijs en (d) kerkelijk jeugdwerk. Als je bedenkt dat ik daarbij natuurlijk ook de fysieke ontmoeting op het oog had, dan zie je meteen dat door de coronacrisis die gedachte op alle vier onderdelen wordt uitgedaagd.

Bijvoorbeeld: Waar blijf je, als praktisch theoloog, als je door de huidige omstandigheden nauwelijks meer empirisch onderzoek kan verrichten? Tenminste, als je werkelijk ter plekke je oren en ogen de kost wil geven? Nu ja, genoeg vragen voor mij. En me dunkt, genoeg vragen die op elke andere collega theoloog af zullen komen in deze corona tijd. En net als bij kerken bespeur ik onder ons theologen soms ook een “juist nu” gevoel. “Juist nu kunnen we als theologen relevant zijn want iedereen zoekt nu, overmand door onzekerheid, naar houvast”. “Juist nu kunnen we de vraag naar God weer op een frisse manier op de agenda zetten: waar is Hij in deze coronacrisis?”. Allemaal “juist nu” issues die theologen uitdagen. Uitdagen om te doordenken en soms uitdagen om zich erover uit te spreken. En bij de een blijkt het pad van doordenken naar uitspreken korter dan bij de ander.

Theologen doordenken al veel langer dan vandaag vragen ten aanzien van God en het leven, inclusief crises in het leven. Voor het doordenken van deze vragen en het zoeken van (voorlopige) antwoorden is vaak een lang pad bewandeld. Omdat het tijd vraagt en een bescheiden houdinig. De werkelijkheid is complex en wie zou willen beweren dat dat niet geldt voor onderwerpen als God, onzekerheid in het leven en lockdowns? Academici en ook theologen dienen daarom bescheiden, ja zelfs aarzelend te zijn. Bescheiden en aarzelend, want zoekend en tastend. En precies zo kunnen theologen dienstbaar zijn aan kerk en samenleving.

Bij gelegenheid van diezelfde Opening Academisch Jaar een half jaar geleden pleitte ik daarom voor een academie die de neiging tot een quick fix analyse tegengaat en ruimte schept voor werkelijk goed observeren en luisteren en fundamentele aarzeling. Ook dat pleidooi wordt in deze tijd uitgedaagd: houd ik het als theoloog vol om in een ontvangende houding te blijven: wat zie ik, wat hoor ik, wat ruik ik, wat zeggen mensen, wat zie ik van de kerk, wat bespeur ik van God? Welke andere dan mijn eigen perspectieven zijn er en wat hebben die mij te zeggen? Laat ik die toe? 

Deze corona tijd is inderdaad een “juist nu” tijd. Maar dan wel zo: Juist nu komt het erop aan te ontvangen, te overdenken, te wegen, de blikrichting te verruimen, het oordeel uit te stellen. Juist nu is het een tijd van veel dingen niet te weten en je daarin te verwonderen. Een theologische faculteit en een theologische opleiding biedt hier ruimte aan. Niet juist nu, maar altijd. En nu misschien met beperkte middelen, dat dan weer wel. Aarzelend, bescheiden en ruimte en tijd biedend om te overwegen en te heroverwegen. Om niet alleen “juist nu” maar duurzaam van dienst te zijn voor kerk en samenleving. En ook kerken doen er goed aan om temidden van hernieuwd relevantiebesef en het vele regelwerk in zekere zin bescheiden te blijven: door zorgvuldig waar te nemen, te luisteren en veel dingen even niet te weten.

Prof. Dr. Jos de Kock, hoogleraar Praktische Theologie aan en Rector van de Evangelische Theologische Faculteit, Leuven.

 

Filed Under: ETF, godsdienstpedagogiek, kerk, onderwijs, praktische theologie, predikantsopleiding, youth ministry

Blijf investeren in theologie

28 februari 2020 door Geef een reactie

Onderstaande bijdrage werd gepubliceerd in het Reformatorisch Dagblad van 28 februari 2020.

 

Kerk én samenleving hebben goede theologen nodig. Investeer daarom in goede theologische opleidingen. Theologen kunnen dan op een geloofwaardige manier verbinden tussen christelijke bronnen en het leven van hier en nu.

Als ik dit schrijf verblijf ik in Osijek, in Kroatië. Daar mag ik een openingslezing verzorgen bij de conferentie van de Central and Eastern European Association for Mission Studies. Het thema dit jaar is: de missie van de kerk in relatie tot de levens van jonge mensen. Diverse missiologisch geïnteresseerde theologen en mensen uit het kader van diverse kerken en geloofsgemeenschappen in Centraal- en Oost-Europa zijn deze week bij elkaar. Allemaal professionals die proberen lokale kerkpraktijken zo vorm te geven, dat zij dienstbaar zijn aan de levens van een nieuwe generatie. Behalve een grote dosis energie, creativiteit en doorzettingsvermogen vraagt dat werk om een goede dosis theologische bekwaamheid. Als kerken willen investeren in jongeren moeten kerken ook investeren in theologie.

Theologie gaat over de grote vragen van het leven en hoe de christelijke traditie daarop antwoorden formuleert. Die antwoorden kunnen gezocht worden in diverse christelijke bronnen die door de eeuwen heen het licht hebben gezien. Maar theologie helpt die antwoorden ook te zoeken door goed te kijken naar geloofspraktijken in het hier en nu, en door bijvoorbeeld met jonge mensen samen te reflecteren over God en geloof in het leven van alledag. Dat is een bijzondere uitdaging in contexten waarin het kerkzijn een marginaal verschijnsel is of is geworden. Het dienen van kerkpraktijken vraagt hoe dan ook om mensen die op een geloofwaardige manier die verbindingen tussen christelijke bronnen en het leven van hier en nu helpen maken.

Pioniersplek
Daarom heeft de kerk theologen nodig die een goede opleiding hebben gehad. Mensen die met plezier leiding willen geven aan een geloofsgemeenschap of deze opnieuw willen vormgeven. Als theoloog help je mensen de wereld, de ander, zichzelf en God beter te begrijpen. Die geloofsgemeenschap kan een krimpende of zelfs verdwijnende kerk of een net ontstane pioniersplek zijn. Ze kan een migrantenkerk zijn of een kleine leefgemeenschap. In alle gevallen is investeren in theologie nodig.
Niet alleen in kerken zijn theologen met een goede opleiding nodig. Dat geldt ook voor andere sectoren, bijvoorbeeld het onderwijs.

Afgelopen november bezocht ik de jaarlijkse conferentie van de Noord-Amerikaanse Religious Education Association in Toronto. Het centrale thema was: hoe ondersteunen we in het onderwijs de levensbeschouwelijke ontwikkeling van een jonge generatie, te midden van een pluriformiteit aan levensbeschouwelijke stemmen in de samenleving. Voor christelijk geïnspireerd onderwijs geldt dat de begeleiding van de godsdienstige ontwikkeling van jonge mensen geholpen is met theologische bekwaamheid in combinatie met voldoende kennis van andere levensbeschouwelijke stromingen.

Wirwar van stemmen
Die combinatie van theologische bekwaamheid als het gaat om de eigen geloofstraditie met voldoende inzicht in andere levensbeschouwelijke stromingen is cruciaal voor theologen die verantwoordelijkheid willen nemen. Ook in kerken die jongeren willen dienen. De wirwar van verschillende levensbeschouwelijke stemmen is kenmerkend voor de omgeving waarin jonge mensen vandaag de dag opgroeien. Existentiële vragen over God en geloof moeten ook daarmee in verband gebracht worden, willen geloofsgemeenschappen plekken zijn waar jongeren gediend worden.

Een theologische vorming dient niet alleen de christelijke of kerkelijke praktijk. Ik ben ervan overtuigd dat ook de samenleving op vele plekken gediend is met theologen die in staat zijn om, vanuit een academische houding, vanuit een gelovige en hoopvolle basis en tegelijktertijd met een enorme gevoeligheid voor de spiritualiteit en zingevingsprocessen van mensen, een bijdrage te leveren aan het samenleven van mensen. Investeren in theologie betekent in dat opzicht ook een investering in het goede (samen)leven van alledag, ook van jonge mensen.

De ontmoetingen die ik kortgeleden had in Toronto, in de Canadese provincie Ontario, en die ik deze week heb in Osijek, leren mij één ding: we moeten blijven investeren in theologie. Dat verdienen nieuwe generaties jongeren die opgroeien in kerken en geloofsgemeenschappen: in Noord-Amerika, in Centraal- en Oost-Europa, in België en Nederland en waar dan ook. Investeren betekent zorgdragen voor kwalitatief goede theologische opleidingen, waar theologen worden gevormd die serieuze gesprekspartners zijn in kerk en samenleving. En die voorgangers en inwijders kunnen zijn voor een nieuwe generatie.
Investeren in theologie betekent natuurlijk ook theologie gaan studeren. Zij die dit overwegen, verdienen alle aanmoediging. Het is de investering meer dan waard.

De auteur is hoogleraar praktische theologie en rector van de Evangelische Theologische Faculteit, die is gevestigd in Leuven.

Filed Under: ETF, kerk, onderwijs, praktische theologie, predikantsopleiding, Uncategorized, youth ministry

Ontmoeting essentieel voor kerk als leergemeenschap

13 september 2018 door Geef een reactie

 

Een  interview door René Heij in het Reformatorisch Dagblad van 13 september 2018

„Ik huiver ervan als mensen zich afzonderen en de ontmoeting met de ander uit de weg gaan”, zegt dr. Jos de Kock, die vrijdag afscheid neemt van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU). „We zijn geroepen om in relatie te treden tot anderen.”

De kerkelijke geloofsgemeenschap is een ontmoetingsplek, aldus de universitair docent praktische theologie. „Er gebeurt heel veel als mensen elkaar ontmoeten en het gesprek aangaan. Ontmoeting is zelfs de kern in leerprocessen. In de kerk, in het onderwijs en in het gezin. Wie wegblijft en zichzelf terugtrekt, laat de mogelijkheid liggen om iets te leren. Dat is een principieel punt.”

In zijn werk voor het Onderzoekscentrum voor Jeugd, Kerk en Cultuur (OJKC), dat verbonden is aan de PThU in Amsterdam, was ontmoeting een belangrijke component. Meer dan eens gaven dr. De Kock en zijn collega’s lezingen bij of overlegden zij met jeugdbonden en andere kerkelijke jongerenorganisaties. „Door het contact met die organisaties van verschillende kerkelijke denominaties kom je als onderzoeker de juiste vragen op het spoor. Ook weet je dan hoe er op de onderzoeksresultaten gereageerd wordt.”

Dr. De Kock constateert dat de verschillende organisaties onderling ook contact hebben. „Vaak hebben zij immers met dezelfde vragen te maken. Zo worstelen veel jeugdwerkers, ouderlingen en predikanten met de vraag hoe zij een nieuwe generatie kunnen verbinden aan en inwijden in de geloofsgemeenschap.”

„Jongeren groeien niet alleen op als individu”, vervolgt hij. „Het geloof heeft zowel een individuele als een gemeenschappelijke dimensie. Dat levert een spanning op tussen de individuele en de gemeenschappelijke gerichtheid van de jonge generatie. Maar die kernvraag is van alle tijden. Dat was, om zo te zeggen, dertig jaar geleden niet anders.”

Wel is het volgens dr. De Kock nodig dat er telkens opnieuw naar passende manieren wordt gezocht om jongeren aan de gemeenschap te verbinden. „Tot vijf jaar geleden was de notie van het ”discipelschap” een hot item. Dat werd in de kerkelijke praktijk verbonden aan het persoonlijk navolgen van Christus, terwijl dat begrip theologisch ook op andere manieren uitgelegd kan worden. Zo komt er een theologisch discours op gang.”

Catechisatie

In dat verband gaat het ook over catechese. „Maar de catechese is veel meer dan een uurtje onderwijs voor jonge mensen op dinsdagavond van halfacht tot halfnegen. Vanuit de notie van de geloofsgemeenschap als leergemeenschap is de vraag breder: Hoe brengen we leerprocessen in de gemeente op gang? Wat is een passende vorm? En op wie is het leerproces gericht?”

Na negen jaar aan de PThU vond dr. De Kock het tijd voor een „nieuwe uitdaging.” Daarom is hij per 1 september aan de slag gegaan bij een organisatieadviesbureau in Den Haag. Toch is er ook sprake van continuïteit, aldus de praktisch theoloog. „Ik begeleid nog promotietrajecten aan de PThU. Bovendien heb ik een kleine aanstelling als gasthoofddocent praktische theologie aan de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven. Ook blijf ik hoofdredacteur van de internationale wetenschappelijke Journal of Youth and Theology.”

Het werk van het OJKC gaat ook door. „In de afgelopen jaren is dat onderzoekscentrum enorm uitgebouwd en zijn er veel projecten opgezet. De godsdienstpedagogiek is een belangrijk aandachtsveld geworden, ook in het opleidingsprogramma voor studenten. Samen met mijn collega’s heb ik met plezier dat werk gedaan.”

Sterke ontwikkeling

Het vakgebied van de godsdienstpedagogiek en het jeugdwerk heeft de laatste jaren een sterke ontwikkeling doorgemaakt. Het afscheidssymposium vrijdag gaat daarom over „groeispurten en kinderziektes”, aldus de uitnodiging. Dr. De Kock: „Er wordt op een hoog wetenschappelijk niveau gedebatteerd en gepubliceerd over jeugd en theologie. Dat geeft aan dat het veld van ”youth ministry” in de volle breedte volwassen aan het worden is. Nederlandse onderzoekers leveren daaraan een belangrijke bijdrage. Hun inbreng op internationale conferenties wordt zeer gewaardeerd.”

 

Filed Under: catechese, geloofsopvoeding, godsdienstpedagogiek, kerk, onderwijs, praktische theologie, predikantsopleiding, youth ministry

OJKC symposium Groeispurten en kinderziektes

13 juli 2018 door Geef een reactie

Op 14 september vindt het OJKC-symposium ‘Groeispurten en kinderziektes’ plaats aan de PThU in Amsterdam. Youth ministry en religious education zijn twee disciplines die zich de afgelopen decennia volop hebben ontwikkeld. Ze hebben een eigen accent, maar er is ook overlap. Het veld toont praktijken die in rap tempo veranderen en dat vraagt ook van de disciplines wendbaarheid. Wat is de stand van zaken als het gaat om kinderen/jongeren en kerk, leraren levensbeschouwing en school, en de beide disciplines? Doen we wat we moeten doen?

Meer details over het programma vind je door onderstaande flyer open te klikken. Aanmelden kan via dit aanmeldformulier


Filed Under: geloofsopvoeding, godsdienstpedagogiek, kerk, onderwijs, praktische theologie, predikantsopleiding, youth ministry

Mogelijkheid onderzoekssamenwerking kinderen/jongeren & geloof

23 juni 2017 door Geef een reactie

Er is een interessante mogelijkheid tot onderzoekssamenwerking op het gebied van kinderen/jongeren & geloof:

Gepromoveerde predikanten en andere gepromoveerde theologen hebben nu de mogelijkheid om aan de PThU als geassocieerd onderzoeker te werken aan wetenschappelijk onderzoek en een wetenschappelijke publicatie.

Diverse collega’s uit de verschillende onderzoeksgroepen zijn bereid om daarin met je samen te werken. Dat geldt natuurlijk ook voor mij. Dus: ben jij gepromoveerd predikant/theoloog en geinteresseerd in verder empirisch praktisch theologisch onderzoek op het gebied van kinderen/jongeren & geloof? Neem dan gerust contact met me op. Meer informatie is hier te vinden.

Jos de Kock doet onderzoek op het terrein van kinderen/jongeren & geloof; het snijvlak van leren en vieren; vormgeving van en resultaten van catechesepraktijken; begeleiden van leerprocessen in de christelijke gemeente;  en godsdienstige vorming in geloofsgemeenschappen, waaronder scholen. Het onderzoek betreft praktisch theologisch onderzoek met een sterke empirische component en de discipline van de godsdienstpedagogiek is het specialisme van De Kock.

Filed Under: avondmaal, catechese, geloofsopvoeding, godsdienstpedagogiek, kerk, praktische theologie, predikantsopleiding, youth ministry

Meer onderzoek naar catechesepraktijken wenselijk

19 januari 2016 door Geef een reactie


Onderstaande tekst is ook gepubliceerd in De Waarheidsvriend van 22 januari 2016 (nummer 3, 2016): http://dewaarheidsvriend.nl/artikelen/ontwikkelingen-in-de-catechese 

Steeds meer zeggen catecheten dat ze niet met slechts één catechesemethode uit de voeten kunnen. Vaak wordt het nut van een methode bevraagd. Op een bepaalde manier is dit een goede ontwikkeling. Daarmee komt meer dan ooit de vraag op catecheten zelf af: wat beoog ik met de catechese?
Het is de vraag die professionals in de catechese, dus predikanten opgeleide kerkelijk werkers en jongerenwerkers, zichzelf nadrukkelijk moeten stellen. Deze bijdrage richt zich vooral op de ‘professionals’, op hen die in de gemeente aangesteld en werkzaam zijn als catecheet. Wat natuurlijk onverlet laat dat veel goede catechesepraktijken ondenkbaar zijn zonder de inzet van vrijwilligers uit de gemeente.

Methode
Een catechesemethode op zichzelf is heel nuttig. In de eerste plaats biedt een methode een belangrijk houvast: het reikt een logische opbouw van een programma per jaar, en over verschillende jaren heen aan. In de tweede plaats biedt een methode het materiaal, de verwerkingsopdrachten en ideeën aan, waar je als catecheet anders maar moeilijk en met te veel inspanning op zou komen. In de derde plaats geeft een methode continuïteit in het geval dat er een (af)wisseling van catecheten optreedt En zo zijn er nog wel een aantal andere punten te noemen.
Een catechesemethode biedt dus houvast bij het geven van catechese. Het is alleen al daarom goed om te blijven investeren in goede methoden. Het is echter niet voldoende slechts een catechesemethode als uitgangspunt te nemen voor het nadenken over en ontwerpen van catechesepraktijken. De kans is groot dat de catecheet zelf en wat uiteindelijk beoogd wordt, buiten beeld raken in de catechese.
Wat is het doel van de catechese? Dit blijkt steeds weer de meest prikkelende en tegelijk leerzame vraag te zijn tijdens de colleges of nascholing over catechese. Deze vraag is ook een goed startpunt voor het vormgeven van catechesepraktijken. Het voorkomt dat het doel met het oog op catechisanten, uit beeld raakt bij het volgen van een vaststaand programma. In plaats van het programma, komt wat je beoogt in de godsdienstige ontwikkeling van jongeren meer centraal te staan.
De catechese, die in de praktijk veelal jongerencatechese is, staat niet los van de gemeente maar hoort een plaats te krijgen in het geheel van de christelijke gemeente als lerende gemeenschap. Het geloofsleren laat zich niet opsluiten in een programma en een wekelijks uur catechese maar voltrekt zich te midden van de geloofsgemeenschap en het leven van alledag.

Maatwerk
De vraag naar wat beoogd wordt, maakt ook het gesprek los over de inspiratie in de catechese: ‘Welke Bijbelse lijnen, Bijbelse personages of passages zijn voor mij en voor mijn collega’s inspirerend of richtinggevend voor het ontwerpen en verzorgen van catechese? En hoe zorg ik ervoor dat ik daarin niet afgeleid word door uitgangspunten van een methode die de mijne niet zijn? De ervaring van de beperktheid van methodes, hoeveel houvast ze ook geven, heeft alles te maken met ontwikkelingen in lokale kerken die enorm divers en ongelijktijdig zijn. Er wordt veel gevraagd van de individuele catecheet. Hij wordt veelal geacht maatwerk te leveren op een specifieke plaats en in een specifieke context. Naast een goede methodeontwikkeling is vooral de ontwikkeling van goede catecheten van belang. Dit geldt niet alleen voor de opleiding van predikanten, maar ook voor de toerusting van vrijwilligers, jongerenwerkers en voor de permanente educatie van predikanten en kerkelijk werkers.
De voortdurende ontwikkeling van catechese en catecheten is gediend met goed onderzoek en onderwijs op het gebied van de catechese. In De Waarheidsvriend 2015, nummer 39 is inzichtelijk gemaakt hoe het onderwijsprogramma van de Protestantse Theologische Universiteit daarin voorziet (zie ook het kader onderaan dit artikel). En wat gebeurt er op het gebied van onderzoek?

Onderzoek
De afgelopen jaren heb ik samen met collega’s intensief gewerkt aan een godsdienstpedagogisch kader voor het ontwerpen en onderzoeken van catechesepraktijken. Over dat kader is internationaal gepubliceerd. Het bevat een doordenking van doelen van catechese, rollen van catecheten en catechisanten, de verhouding van catechese tot de lerende gemeente en de geloofsopvoeding door ouders, en de verhouding tot de godsdienstige vorming in andere contexten zoals de school en het (digitale) leven van alledag.
Voor het ontwikkelen van dit godsdienstpedagogisch kader wordt empirisch onderzoek gedaan. Zo wordt op dit moment een promotieonderzoek verricht waarin een onderzoeksinstrument is ontwikkeld waarmee inzichtelijk kan worden gemaakt wat de verbanden zijn tussen enerzijds de wijze waarop catechese wordt vormgegeven en anderzijds wat catechisanten ervan leren. Dit is een unieke bijdrage aan het (internationale) onderzoek naar catechesepraktijken.
De ambitie is om voor de toekomst het onderzoek te verdiepen en uit te breiden. Zowel binnen de Nederlandse context als in internationaal perspectief. We kunnen inmiddels de stap zetten naar meer empirische onderzoek omtrent catechesepraktijken. Zo ontstaat er meer inzicht in het optimaliseren van de begeleiding van geloofsleren.
Dit is belangrijk voor de scholing en ondersteuning van catecheten maar ook nodig als input voor goede methodeontwikkeling. Verder draagt dit onderzoek bij aan de bezinning op catechese in kerk en opleiding. De essentiële vragen die terugkeren zijn: Wat en hoe en waartoe dient er geleerd te worden in de christelijke gemeente van nu. Bij elke verandering worden die vragen weer actueel. Zo besprak ik onlangs met studenten bijvoorbeeld de godsdienstpedagogische consequenties van de nota Kerk2025. Wat betekent het adagium ‘back to the basics’ uit de nota voor het vormgeven aan geloofsleren? En hoe kan bijvoorbeeld het ideaal van inwijding in de geloofsgemeenschap functioneren in leerprocessen binnen nieuwe vormen van geloofsgemeenschappen vergeleken met meer klassieke kerkgemeenschappen?

Wereldwijd
Onderzoek moet nooit op zichzelf staan. In samenwerking met jeugdorganisaties, klankbordgroepen, en andere netwerken rond catechese, moeten in het onderzoek de juiste vragen geagendeerd worden en resultaten vruchtbaar worden gemaakt. Een aantal jaren geleden verscheen ons boek Altijd Leerling: basisboek catechese. Dit boek vraagt bijvoorbeeld ook om een grondige update en een andere vorm, dan een boek om inzichten te delen.
In het nadenken over catechese in Nederland is het goed dat er verbondenheid is met het internationale discours over catechese en geloofsleren. De kerk in de westerse wereld krimpt. De zichtbaarheid van en verbondenheid met de wereldwijde kerk neemt toe. Bij de bestudering van catechesepraktijken is een internationaal perspectief geboden en leerzaam. Dat is een belangrijke drijfveer voor mij om te participeren in het wereldwijde academische netwerk rond jongerenwerk en catechese.
Er is veel in beweging in de catechese. Diverse professionals, netwerken en organisaties werken met elkaar aan verbetering en vernieuwing van de praktijk van catechese. Meer structureel (academisch) onderzoek naar catechesepraktijken is wenselijk. Dit kan samengaan met de academische vorming van toekomstige predikanten en kerkelijk werkers en de toerusting van zowel professionals als vrijwilligers die zich willen specialiseren in deze thematiek. En de ultieme vraag die daarbij als een refrein steeds terugkeert is: Wat beoog ik eigenlijk met de catechese?

Dr. A. de Kock is godsdienstpedagoog en als Universitair Docent Praktische Theologie (Educatie & Catechetiek) werkzaam aan de Protestantse Theologische Universiteit. Hij is bovendien vaste gastdocent catechetiek in de bacheloropleiding van de TU Kampen.

 

============================================================

PThU – onderwijs op het gebied van de catechese

Voor predikanten is het van wezenlijk belang om voldoende oog te hebben voor de godsdienstpedagogische en pedagogisch-didactische dimensies van de catechese. Aan de PThU schenk ik hier in een aantal modules dan ook aandacht aan.
In het master onderwijs in zowel Amsterdam als Groningen verzorg ik de module Leren Geloven. Studenten werken in deze module aan hun didactische én godsdienstpedagogische bekwaamheid. Het verzorgen van catechese is een van de belangrijke aandachtsvelden, zowel in colleges als in de stageactiviteiten.
Daarnaast verzorg ik in de masteropleiding de specialisatiecursus Worship & Formation: studenten worden uitgedaagd de wisselwerking tussen liturgie, vieren en leren te onderzoeken. Ook hierin komen implicaties voor de catechese aan de orde.
In het eerste jaar van het masteronderwijs in Amsterdam bieden we studenten bovendien een basiscursus didactiek.
In de joint bachelor Theologie in Amsterdam verzorg ik samen met collega’s onderwijs in de Praktische Theologie. In die modules worden studenten onder andere ingeleid in de discipline van de godsdienstpedagogiek en in dat kader zijn vormen van catechese al onderwerp van reflectie.
In het kader van de Permanente Educatie verzorg ik de module Leren: leuk en pijnlijk tegelijk: een hele praktische nascholing waarin predikanten zich (didactisch) verder kunnen bekwamen in de eigen catechesepraktijken. Daarnaast participeer ik als PThU docent in de nascholingscursus van Driestar educatief De predikant als leraar.

============================================================

Filed Under: catechese, godsdienstpedagogiek, kerk, predikantsopleiding, youth ministry

Kerkgebouwen en jongerenwerkers: antwoord op de crisis?

17 juni 2015 door Geef een reactie

Een aantal maanden terug kwam de nota “kerk naar 2025: een verkenning” uit die werd besproken in de afgelopen PKN synodevergadering van 23/24 april 2015). In deze nota wordt (slechts) viermaal expliciet gesproken over kinderen en jongeren:

– Het is voor veel tijdgenoten niet gemakkelijk zich bij bestaande gemeenschappen te voegen. “Dat geldt vaak ook voor de eigen kinderen. Zij ervaren drempels waar ze niet zomaar overheen komen.” (p. 11)
– “Hoe dragen we het geloof over aan elkaar en onze kinderen, en hoe wijden we hen in de wereld van de christelijke traditie in? Juist in de geloofsoverdracht is veelal sprake van een crisis, en daarom staan we voor de uitdaging hier op eigentijdse wijze inhoud aan te geven. “ (p. 11)
– “Ze [ambtsdragers, AK] kunnen echter ook hun speerpunt maken in missionair werk of werk onder jongeren.” (p. 13)
– “Kerkleden, vooral jongeren, identificeren zich minder of helemaal niet met een georganiseerd kerkgenootschap.” (p. 13)

Het beeld dat naar voren komt is: de volwassen generaties weten niet meer hoe het geloof overgedragen moet worden en hoe een nieuwe generatie in te wijden is in de christelijke traditie. Bovendien werkt die nieuwe generatie bepaald niet mee: die identificeert zich minder of in het geheel niet met een georganiseerd kerkgenootschap en kan maar moeilijk drempels overstappen om zich bij bestaande geloofsgemeenschappen te voegen.

Iets van dat niet willen of kunnen voegen in bestaande geloofsgemeenschappen zien we ook terug in het essay “de predikant-2025 – apostel en non-conformist”dat collega Bert de Leede heeft geschreven ter gelegenheid van zijn afscheid van de Protestantse Theologische Universiteit. De Leede stelt zich in het essay de volgende vragen: In welk maatschappelijk, cultureel en religieus krachtenveld vervult de predikant anno 2025 in de kerk en in de samenleving van 2025 ambt en beroep? Wat moet hij/zij daartoe kennen, kunnen en aankunnen? En hoe leiden wij daartoe op? Ook voor dit document geldt dat viermaal expliciet gesproken wordt over kinderen en jongeren:

– “Mijn zondagmiddag eindigt in Amsterdam, op familiebezoek, langs de oever van de Amstel. Ik zie veel ‘jong’ passeren, op hippe (bak-)fietsen. Veel is blank, welvarend, jong en stemt vermoedelijk D66.” (p. 5)
– Ten aanzien van kerken en gemeenten op de Bible Belt: “De ‘brede rand van ‘hervormde volksreligiositeit’ – onze Nederlandse variant van ‘vier-wielen-christendom’ – valt bij de (klein-) kinderen van ontkerkelijkte leden weg.” (p. 8)
– Ten aanzien van wat christelijk leven in de stad nodig heeft: “Concentratie op de oude kathedrale kerken én op (ook nu!) nieuwe kerkgebouwen met uitstraling (…) plaatsen van ‘oefening en inwijding in christelijk leven’, voor kinderen en jongeren, (…) (p. 9)
– Punt 6 van de gevolgtrekkingen “6. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van alle werk, voor zover betaald, berust bij een team van ambtelijk gezondenen: Predikanten (WO en HBO opgeleid), kerkelijk werkers, jongerenwerkers, pioniers, diaconaal werkenden, etc. Daarbij wordt inhoudelijk gedacht vanuit een differentiatie in verschillende bedieningen, toevertrouwd aan daartoe opgeleiden en gekwalificeerden (prediking, voorgaan in de liturgie van Woord en Sacrament, geloofsonderricht, pastoraat, representatie in het publieke domein, geestelijke begeleiding, missionair werk, jongerenwerk)”

Kinderen en jongeren voegen zich dus niet zomaar meer in voksrelgiositeit, in bestaande geloofsgemeenschappen met een jarenlange traditie. De kerk ziet vooral veel jong passeren.

Zowel de nota Kerk naar 2025 als het essay van collega De Leede wijzen in het licht van deze analyse op een belangrijk speerpunt voor kerk en opleiding: er zijn ambtsdragers of ambtelijk gezonden jongerenwerkers nodig. Volgens De Leede is dat zelfs een aparte bediening waartoe je wordt opgeleid en gekwalificeerd.
Een tweede speerpunt wordt door De Leede gezocht in kerkgebouwen (oude en nieuwe) waar kinderen en jongeren zich kunnen oefenen in christelijk leven, waar zij zogezegd worden ‘ingewijd’.

Als er, zoals de nota Kerk naar 2025 stelt, een crisis is als het om de voortgang van geloven gaat, is een pleidooi voor kerkgebouwen of andere plekken waar ingewijd kan worden en het aan het werk zetten van jongerenwerkers dan voldoende? Wat moet er in die kerkgebouwen of op andere plekken gebeuren? Waarom zouden kinderen en jongeren daar komen? En wat moeten jongerenwerkers eigenlijk doen? En wat verandert een ambtelijke zending aan wat ze nu al doen? Waar zijn de ouders en grootouders in dit verhaal? En andere leden van de gemeente? En als die er niet zijn? En waar moeten kinderen eigenlijk in ingewijd worden? En moet dat eigenlijk wel?

Een verdere godsdienstpedagogische reflectie is mijns inziens op zijn plaats. Eerder wees ik daar al op onder de titel “in elke monnik, missionaris en leider schuilt een opvoeder”. Het is opmerkelijk dat deze, wat ik noem, godsdienstpedagogische perspectieven maar mondjesmaat betrokken worden in discussies over wat dan heet ‘de toekomst van de kerk’.

Dat mag wel wat scheutiger.

Filed Under: geloofsopvoeding, godsdienstpedagogiek, kerk, predikantsopleiding, synode, youth ministry

God en geloof: begrijpen we er nog iets van?

13 november 2014 door Geef een reactie

Onderstaande tekst is een weergave van mijn bijdrage aan de CHE-werkconferentie “Grensoverschrijdend geloven”, gehouden op 13 november 2014 in Ede. Ter gelegenheid van de start van het lectoraat “Geloven in context” van de Academie Theologie aan de CHE.de sloot (2)

God en geloof in het leven van kinderen en jongeren: daar begrijpen we maar weinig van. Kerkmensen niet, en ook theologen niet. Dat komt door twee dingen: (1) Wij denken te veel, en dan vooral over de kerk of geloofsgemeenschap, en (2) we kijken te weinig, en dan vooral naar het leven: het leven van kinderen en jongeren. De belangrijkste kennisuitdaging die ik heb meegebracht is deze: Hoe zijn God en geloven in het leven van kinderen en jongeren te beschrijven en van daaruit óók te begrijpen?

Voor ons huis langs loopt een brede stoep, daarachter een plantsoen en daarachter een sloot. En daar weer achter scheidt een hek de sloot van de weg. Als onze kinderen een balletje trappen op de stoep, belandt de bal onherroepelijk een keer in de sloot. Soms banen zij zich een weg door het plantsoen om de bal aan déze zijde van de sloot uit het water te vissen. Niet zelden begeven zij zich naar de straatkant om gewapend met een bladhark de bal er aan gene zijde uit te vissen. Het volgende gebeurt maar zelden: De kinderen gaan in het plantsoen zitten en gaan met elkaar in gesprek over hoe mooi het zou zijn als de bal niet aan gene zijde van de sloot maar aan deze zijde van de sloot voorbij zou gaan; “het zou het beste voor die bal zijn, het is tenslotte zo’n mooi plantsoen; gene zijde van de sloot, dat kan nooit goed zijn voor een bal, zo vlak langs de weg.”

Wij denken (en praten) te veel over de kerk of de geloofsgemeenschap. Dat is als zitten in het plantsoen aan deze zijde van de sloot. Bijvoorbeeld: Methodes volschrijven over de rijke betekenis van de doop, terwijl aan gene zijde van de sloot kinderen en jongeren zich vertwijfeld afvragen of God eigenlijk wel bestaat.

We kijken te weinig naar het leven van kinderen en jongeren. Nu ja, we kijken nog wel op een afstandje naar gene zijde van de sloot.  Maar om daadwerkelijk wat te zien en te begrijpen van God en geloven in het leven van kinderen en jongeren zullen we moeten omlopen: gene zijde wordt dan deze zijde en we komen in de nabijheid van wat er daadwerkelijk gebeurt. We gaan dan echt zien en begrijpen.

Een jongerenwerker vertelt over een meisje die al het leed dat haar is overkomen niet kan rijmen met God: zij zegt niets te kunnen met het beeld van een toornende en straffende God. De jongerenwerker aan deze zijde van de sloot stelt zichzelf de vraag: hoe kan ik het Godsbeeld van dat meisje toch meer in balans brengen? De vraag aan gene zijde van de sloot is: wat leert de ervaring van dit meisje haar én mij over God en over geloven?

De belangrijkste kennisuitdaging ligt mijns inziens aan gene zijde van de sloot: Hoe zijn God en geloven in het leven van kinderen en jongeren te beschrijven en van daaruit óók te begrijpen? Dat betekent dat we theologie moeten bedrijven vanuit het goed waarnemen van kinderen en jongeren in hun levens, in hun praktijken. En goed waarnemen betekent ook goed luisteren.

Goed waarnemen is een belangrijke (te ontwikkelen) attitude en vaardigheid van de professionele theoloog en vormt de kern van het broodnodige empirisch, praktisch theologisch onderzoek dat aan academies theologie zou moeten plaatsvinden. Werkveld en academie hebben een gezamenlijke taak: een descriptief-empirische taak: we moeten leren goed waar te nemen en God en geloven te ontdekken in de werkelijkheid. God en geloof openbaren zich niet alleen in S/schrift, traditie of in ons denken. God en geloof openbaren zich ook in de empirie.

Hoe ervaren kinderen en jongeren God in het leven? Hoe denken zij over God, geloof, de kerk, het leven, de mens, de wereld, de Bijbel? Wat beleven zij aan vieringen, vormingspraktijken, pastorale praktijken, events en kerkvormen? Theologen doen er goed aan nabij de eigen interpretaties en constructies van kinderen en jongeren ten aanzien van geloven en God te komen. Zowel het theologiseren van kinderen en jongeren zélf, als de uitkomsten van praktisch theologisch praktijkonderzoek en academisch onderzoek voeden meer beschrijvingen, meer inzicht en meer begrip.

Goed waarnemen is de kiem van meer begrip; de vrucht zal moeten zijn het gestalte kunnen geven aan (nieuwe) geloofspraktijken, al dan niet vanuit bestaande kerkgemeenschappen voor een nieuwe generatie kinderen en jongeren. Deze nieuwe generatie groeit in steeds meer gevallen op buiten de randen van traditionele geloofsgemeenschappen. Maar ook daar is het leven van alledag een zoektocht naar zin en betekenis. Vanaf de oever van de traditionele geloofsgemeenschap wordt vaak wat neerbuigend over die universele vraag naar zin en betekenis gesproken. Het gaat tenslotte niet om zin en betekenis maar om het vinden van geloof en God.

Maar, zeg ik dan: de ontwikkeling en vorming van kinderen en jongeren is niet oeverloos. Zoals elke rivier of sloot twee oevers heeft, heeft de stroom van de godsdienstige ontwikkeling er ook twee: die van geloofsgemeenschappen aan de ene kant en die van de verlangens en vragen naar zin en betekenis aan de andere. Willen we uiteindelijk kinderen en jongeren deel laten hebben aan geloofspraktijken van geloofsgemeenschappen dan kunnen we er niet omheen om aan gene zijde van de sloot te gaan zoeken naar God en geloof: door te luisteren, te observeren, te interpreteren en te theologiseren. Daar ben ik vast van overtuigd. Het is doodzonde als we daar niet aan willen, en het getuigt van een hiaat in onze vorming en opleiding als we daar niet aan kunnen.

Filed Under: geloofsopvoeding, godsdienstpedagogiek, kerk, predikantsopleiding, youth ministry
Volgende pagina»